Tip #10: Bevraag eerst, oordeel later

KRITISCHE HOUDING: TIP
Volgens sommige auteurs leven we in een (doorgeschoten) meningencultuur. Met name de komst van internet heeft ertoe geleid dat we steeds meer geneigd zijn om zo snel mogelijk ergens een oordeel over te vormen en te geven. We mogen reageren op weblogs, opiniesites, krantensites e.d. en verwachten op z'n minst de mogelijkheid om berichten te liken.

Of deze constatering juist is of niet, sommige mensen lijken zich inderdaad niet meer de mogelijkheid of tijd te gunnen om een opinie even rustig te bevragen of te overdenken. Zelden zie je in een reactie staan: "Goh, ik begrijp het niet; zou dit of dat toegelicht kunnen worden?". Of: "Interessante opinie, ga ik eens over nadenken." In de beroepspraktijk is het niet anders. Niet direct een mening hebben, wordt vaak als vreemd ervaren. Deze mening-gerichtheid kan echter wel tot gevolg hebben dat je door te snel te reageren allerlei denkfouten maakt dan wel dat je een mening hebt over een betoog dat heel anders bedoeld was.

Oplossing?

Om te voorkomen dat je te snel oordeelt, doe je er verstandig aan als bewuste denkstap een betoog eerst even te analyseren. Al bestaat hierover in de wetenschap nog wel enige discussie, een expliciete analyse-stap lijkt een te snelle oordeelsvorming te kunnen afwenden. Met analyse bedoel ik het helder krijgen van wat en hoe precies betoogd wordt, eventueel door het stellen van de juiste vragen. Dit hoeft - zeker voor de geoefende denker - niet lang te duren: bij kleine betogen kost je dit maar enkele seconden. Een dergelijke bewuste analyse kan je wel waardevolle informatie geven. Misschien kom je al tot de conclusie dat je over het betoog je eigenlijk geen mening zou moeten vormen omdat je eerst meer informatie van de auteur moet hebben. Je eerst nog wat vragen beantwoord wilt krijgen.

Hoe?

Om een betoog helder te krijgen, stel je de volgende basisvragen:

1. Wat is precies het standpunt?
2. Welke redenen draagt de auteur aan voor dit standpunt / wat beweert de auteur hiertoe?
3. Wat verzwijgt de auteur (maar zegt hij of zij impliciet wel)?
4. Hoe verhouden de redenen zich tot het standpunt?

Voorbeeld

Ik zal een voorbeeld geven van hoe deze vier vragen je kunnen helpen bij het analyseren van een betoog. Ik heb hiertoe een opinie van Hans Laroes uit de Volkskrant gekozen: 'Namen van verdachten publiceren is luie journalistiek, Frank'. Deze opinie lijkt vrij duidelijk maar een nadere beschouwing leert ons dat het betoog toch nog wel wat vragen oproept (en dan zijn we nog niet eens bezig met het evalueren van zijn opinie).

De meest gedegen methode om deze vier vragen te beantwoorden, is door het maken van een argumentatiestructuur. Nu werk je in de praktijk zelden een dergelijke structuur zo uitgebreid uit als ik hieronder zal doen maar het oefenen in het maken van argumentatiestructuren helpt je wel bij het oefenen in het stellen van deze vier vragen. En bij het stellen van de juiste kritische vervolgvragen die hieruit volgen. Een belangrijk onderdeel hierbij is dat ziet je niet relevante informatie kunt wegstrepen (ik zal hier later op terugkomen).

De argumentatiestructuur van het betoog van Laroes is als volgt (waarbij ik als voorbeeld van twee argumenten een verzwegen element expliciet heb gemaakt - in antwoord op de derde vraag - namelijk van argument 1 en 3). 

Standpunt (vraag 1)

S. Namen van verdachten moeten niet gepubliceerd worden door journalisten

Argumenten (vraag 2-4)

1. want tenzij het relevant is, is het is luie journalistiek

(verzwegen: 1b als het luie journalistiek is dan moet dit voor een journalist voldoende reden zijn om namen van verdachten, tenzij relevant, niet te publiceren. Meer in het algemeen: een journalist mag niet aan luie journalistiek doen. (extra, de vraag die je later gaat stellen, is natuurlijk of je dit kunt aanvaarden.)

1.1a want er wordt niet dieper gegraven

1.1b terwijl het juist gaat om verdieping

1.1b.1 want enkel dan kunnen we de werkelijkheid verklaren, helpen begrijpen, het hoe, het waarom, … (de vijfde alinea)

1.1c (en) shaming is de taak van de rechter  

2a. er is een risico van een volksgericht

2a.1 want mensen bedreigen en verwensen anderen

2b en dat is niet wenselijk voor de journalistiek

2b.1 want daarin verliezen mensen hun vertrouwen

3. er is een risico van een volksgericht op de verkeerde mensen

(verzwegen 3b. als er een risico is van een volksgericht op de verkeerde mensen dan moet dit voldoende reden zijn voor journalisten om niet de namen van verdachten te publiceren).

Opmerkingen / concrete kritische vragen

Ik heb bewust voor dit betoog gekozen omdat het bij nadere analyse (dus bij beantwoording van de eerste vier kritische basisvragen) veel vragen oproept. Het is in ieder geval erg lastig om vast te stellen wat nu precies de argumenten zijn. Hierop zou ik Hans Laroes eerst willen bevragen voordat ik een oordeel vorm over de inhoud van het betoog. Het helder krijgen is dus problematisch. 

Voorbeelden van concrete kritische vragen:

• Hoe moet het argument “dat de verkeerde mensen soms worden bedreigd” (het voorbeeld van Tom) nu worden gelezen? Staat dit los van het argument dat er een risico is van een volksgericht? Dus dat er een risico is van een volksgericht én dat dit volksgericht ook nog eens gericht kan zijn op de verkeerde persoon? Of staat het gericht-zijn-op-de-verkeerde-persoon los van volksgericht-zijn? Zijn dit dan vervolgens meerdere, losse argumenten of is het meer bedoeld als een argument a fortiori? De vierde alinea is hierin niet duidelijk.
• De auteur geeft aan zijn vertrouwen te verliezen in journalisten die meewerken aan volksgerichten (die meehelpen aan ‘kruisigt hem’). Is dit nu een argument dat meegenomen moet worden? Het lijkt een subjectieve bewering te zijn. En waarom komt de schrijver hier zo laat mee? Gezien de achtergrond van de auteur lijkt het toch als argument bedoeld te zijn (daarom maar als onderdeel van 2b.1 gezet maar we moeten de auteur hier eigenlijk op bevragen).

Tip
In het algemeen: stel je oordeel uit door eerst precies te analyseren wat iemand precies zegt. Bevraag de ander hierop en vorm je dan pas een mening over de inhoud van het betoog. Stel ter analyse hiertoe bovengenoemde vier vragen en probeer hierbij eventueel het betoog (in gedachten) samen te vatten in een argumentatiestructuur.

Een waardevolle mening? Dan wel deugdelijk argumenteren.

Hoe kun je nu vaststellen of iemand daadwerkelijk een waardevolle mening heeft? Hiervoor zijn verschillende methodes. Een methode om dit te doen (dus om vast te stellen of een mening echt waardevol is) is door te onderzoeken of iemand een deugdelijke argumentatie hanteert..

Indien je de deugdelijkheid van een betoog onderzoekt, kijk je niet zozeer naar de inhoud van wat gezegd wordt, maar naar de wijze waarop iemand iets zegt. Je bestudeert kritisch de gebruikte argumentatie. Als er al argumentatie is. Als iemand helemaal geen argumentatie aandraagt, is sowieso natuurlijk sprake van een waardeloze mening. Ook al ben je het met het standpunt eens, als iemand het niet of niet goed kan onderbouwen is het niet deugdelijk. De insteek bij deze aanpak is dus dat een mening pas waardevol is als een betoog waarin de mening is verwoord voldoet aan bepaalde voorwaarden.

De 10 argumenten tegen euthanasie

ARGUMENTATIE-ANALYSE

Wat zijn nu precies de tegenargumenten in het euthanasiedebat? Waarom zou je tegen euthanasie moeten zijn? In deze posting vind je de 10 meest gehoorde tegenargumenten die ik vaak terughoor. Nu heb je waarschijnlijk al een mening over dit onderwerp maar voor een beter doordachte mening doe je er toch goed aan je eerst af te vragen welke argumenten er zijn. En zoals ook bij andere overzichten: niet ieder argument is even sterk dan wel doorslaggevend. Het is enkel bedoeld om je te informeren. 

Voor een eerste (niet volledige) toelichting op het begrip euthanasie verwijs ik trouwens graag naar wikipedia. Ik heb de analysemethode gehanteerd zoals deze beschreven staat in het boek "De kunst van het stellen van kritische vragen: het doorgronden van (juridische) redeneringen en betogen". Soms ontbreekt de rechtvaardiging maar die laten zich wel raden bij lezing van de argumenten. Een overzicht van goede en ook mindere goede argumenten tegen euthanasie (aanvullingen welkom) in de vorm van een argumentatiestructuur.

STANDPUNT: ACTIEVE EUTHANASIE MOET NIET TOEGESTAAN WORDEN

De patiënt

1. Het leidt tot beperkte autonomie / zelfbeschikking van de patiënt.

1.1 (want) Patiënten voelen misschien sociale druk om eerder in te stemmen met euthanasie dan ze normaal zouden doen.

1.1.1. (want) Ze hebben het idee dat ze hun directe omgeving (kinderen die de zorg op zich hebben genomen) dan wel de samenleving (bijvoorbeeld thuiszorg) te veel belasten.

1.1.2. (want) Patiënten hebben het idee dat ze minder gerespecteerd en/of gewaardeerd worden door de samenleving in het algemeen.

1.1.2.1. (want) Het euthanasiedebat laat zien dat gezonde mensen de voorkeur verdienen boven zieke mensen. Ziek-zijn of door-het-leven gaan, mag niet meer.

1.1.2.2 (want) De grondgedachte dat je mag hopen op genezing zal minder gangbaar worden (dit raakt ook het derde argument).

2. Onvoorwaardelijke zelfbeschikking is niet wenselijk: sommige mensen moet je tegen zichzelf in bescherming nemen.

2.1a. (want) We maken allemaal wel fouten waarvan we achteraf weten dat we dom hebben gedaan

2.1b. (en) Omdat euthanasie niet terug te draaien is, moet je dit niet willen. Spijt is geen optie meer.

2.2 (want) Sommige onwenselijke situaties die definitief lijken, blijken dit achteraf toch niet te zijn. Denk aan coma-patiënten die na 10 jaar weer bijkomen. De keuze van euthanasie is definitief.

De uitvoerder

3. Het leidt tot beperkte autonomie / zelfbeschikking van de persoon die het moet uitvoeren aan.

3.1a. (want) Artsen, ambtenaren of wie het ook uitvoert / gaat uitvoeren kunnen zich gedwongen voelen hieraan mee te werken terwijl hun persoonlijke opvatting dit in de weg kan staan

3.1b. (en) Ten allen tijde moet voorkomen worden dat een ander zich gedwongen voelt mee te werken aan het ontnemen van het leven van een ander

4. Artsen moeten gezondheid of in ieder geval de hoop op verbetering voorop zetten

4.1. (want) Hiertoe hebben ze gezworen (de eed van Hippocrates)

4.2. (want) Dit is inherent aan arts zijn (en dus ook zonder eed al belangrijk)

5. Er is een alternatief: palliatieve (verzachtende/verlichtende) zorg/begeleiding e.d.

5.1 (want) Onderzoek laat zien dat mensen een hogere mate van geluk constateren indien hun leven met de juiste zorg wordt voortgezet (en uiteindelijk natuurlijk eindigt) dan wanneer euthanasie in beeld is. Pijnbestrijding wordt steeds beter.

De samenleving

6. Het is de eerste stap naar heel veel erger (uiteindelijk WOII-toestanden? Dit is het hellend-vlak-argument)

6.1. (want) Het is een eerste stap naar onvrijwillige euthanasie.

6.1.1 (want) In de praktijk blijkt dat procedures of richtlijnen die we fundamenteel van belang vinden soms overtreden worden. (bijvoorbeeld dat de patiënt geïnformeerd moet instemmen). Bewust of onbewust

6.1.2 (want) In de praktijk zien we dat ook de groep patiënten opgerekt wordt. Eerst alleen gewone patiënten na instemming, daarna mensen die langdurig in coma liggen maar mogelijk tot geen directe toestemming hebben gegeven. Wat is het volgende: de geestelijk gehandicapten, demente ouderen, mensen met een hersenbloeding, mensen die niet kunnen bijdragen aan de samenleving, tegenstanders van het huidige regime, et cetera?

7. Het gaat niet samen met wat het betekent om samen-te-leven: het is niet aan de samenleving om te beslissen en te helpen bij euthanasie van het individu.

7.1. (want) Inherent aan een samenleving - het woord zegt het al: samen-leven - is dat alleen de persoon zelf een einde aan het leven moet kunnen maken. Iedere hulp vanuit de samenleving staat hier haaks op..

Levens- en/of geloofsovertuigingen

8. Actieve euthanasie gaat niet samen met de menselijke waardigheid / recht op leven

8.1a (want) Een mens is waardevol omdat hij mens is en niet om wat hij is, wat hij doet of wat hij kan betekenen voor de samenleving.

8.1b (en) Het actief ontnemen van dit persoon-zijn gaat hier niet mee samen.

9. Het gaat tegen het natuurlijk proces / de natuur in

9.1a. (want) De mens gaat / levende wezens gaan dood als het zover is.

9.1b (en) Tegen de natuur moet je je niet verzetten maar aan overgeven

10. Het gaat tegen veel geloofsovertuigingen in.

10.1a. (want) God heeft het ontnemen van het leven van een ander verboden

10.1b (en) Alleen God mag en kan beslissen wanneer het einde van het leven daar is

Tot slot

Niet alle argumenten zullen je hopelijk en waarschijnlijk overtuigen. Dat is ook niet het doel van deze analyse. Het enige doel is om de meest gehoorde argumenten tegen euthanasie helder te krijgen. Het is nog geen evaluatie van de argumenten tegen euthanasie. Laat dus ook de (toevallig) hierboven gekozen volgorde van argumenten je niet beïnvloeden.

Informatie:

• Euthanasie, Wikipedia

• Eed van Hippocrates, Wikipedia

Analyse van het betoog van de Raad voor de rechtspraak: 'Verdenking van meineed niet dramatiseren'

Zoals bekend heeft ook de Raad voor de rechtspraak gereageerd op de vervolging van twee oud-rechters voor meineed. Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, kwalificeert de kwestie zelf als een nachtmerrie. Maar is het nu een incident of niet? Een zaak die we niet te zwaar moeten aanzetten? Tijd voor een argumentatieve quick scan.

De argumentatiestructuur:

S. Het effect van deze kwestie moet niet worden gedramatiseerd.

1a. (want) de zaak is een unicum
1a.1a (want) ik ken geen andere voorbeelden van verdenkingen van rechters die onder ede zouden hebben gelogen
1a.1b (en) andere voorbeelden van niet-functionerende rechters die we kennen zijn niet relevant
1a.1b.1 (want) de zaak tegen Kalbfleisch en Westenberg is van een andere categorie
1a.1b.1.1 (want) die andere zaken gingen steeds over menselijke tekortkomingen in de privé-sfeer of bij de uitoefening van hun ambt

1b. (en) de zaak krijgt meer gewicht dan nodig
1b.1a (want) het gedrag van een afzonderlijke rechter straalt nu eenmaal - als automatisme - af op de rechterlijke macht
1b.1b (en) dit is anders dan bij andere beroepen / professionals
1b.1b.1 (want) bij chirurgen zie je dit bijvoorbeeld niet

1c. (en) een andere, minder afwachtende manier van handelen - zoals Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer vorig jaar voorstelde - was niet mogelijk
1c.1 (want) als rechters bezig zijn met lopende procedures, dan past het niet hen voor de voeten te lopen
1c.1.1 (want) het zou echt niet begrepen zijn als er buiten de lopende gerechtelijke procedures nog andere onderzoeken zouden zijn gestart

Analyse deugdelijkheid argumentatie.

Algemeen.
Het betoog zelf is natuurlijk helder. Wel worden een aantal verbindende uitspraken (de rechtvaardiging) verzwegen. Soms logisch, soms discutabel. Deze verzwegen elementen zijn in de structuur hierboven trouwens niet opgenomen. De hoofdstructuur is nevenschikkend (zie onder argument 1a) van aard.

Argument 1a. de zaak is een unicum
De verzwegen rechtvaardiging is dat als iets een unicum is, dan moet je het niet dramatiseren. Dit vraagt om toelichting. De geschiedenis kent immers genoeg unieke voorvallen met een enorme impact. Een impact die ook gerechtvaardigd lijkt te kunnen worden. Zo zorgde de Cafébrand Volendam 2000/2001 bij veel gemeenten voor een strenger handhavingsbeleid (volgens veel mensen was dit terecht; zie bronnen voor een voorbeeld). De eigenschap uniek-zijn is an sich dus geen reden om iets niet te dramatiseren. Nu wordt hier reeds op geanticipeerd: juist omdat nog meer argumenten worden aangedragen, mogen we aannemen dat het argument zelf nog niet als toereikend wordt gezien. De hoofdstructuur wordt nevenschikkend van aard.

De ondersteuning in dit argument is trouwens minimaal. Dat de voorzitter geen andere incidenten kent, zal niet direct overtuigen (helemaal nu deze kwestie sinds 1994 speelt). Ik ken niemand die "Sam" heet. Toch schijnt dit een veel gekozen voornaam te zijn.

De bewering in 1a.1b.1.1 ("de andere zaken gingen steeds over menselijke tekortkomingen in de privé-sfeer of bij de uitoefening van hun ambt") moeten we mogelijk niet aanvaarden. Wat wordt bedoeld met "een menselijke tekortkoming bij de uitoefening van het ambt" en in hoeverre verschilt dit nu wezenlijk van de huidige meineed-kwestie? Is het verschil de (verkeerde) intentie? Dit miskent dat menselijk foutief gedrag juist een groot grijs gebied kent. Mogen we daarnaast wel zoveel nadruk leggen op de intentie van de rechters in kwestie (nog los van de juridische vraag of hier daadwerkelijk sprake is van enige 'slechte intentie')? Ook rechters die zonder opzet niet naar behoren functioneren, komen immers in de media. Dit brengt ons direct bij argument 1b.

Argument 1b. de zaak krijgt meer gewicht dan nodig
Argument 1b lijkt te kort door de bocht. Als we de cirkelredenering van het hoofdargument vergeten (we moeten het niet dramatiseren want de zaak krijgt meer gewicht dan nodig) dan is hier sprake van een (1) analogie-argumentatieschema en (2) een causaal-argumentatieschema. De stelling is dat gedrag van een individuele rechter afstraalt op de gehele beroepsgroep én dat dit anders is dan bij andere andere professionals. Wie echter de onderwijs of zorg volgt, weet dat de analogie discutabel is. Vandaag werd bijvoorbeeld bekend dat de Haagse Hogeschool één medewerker heeft aangesteld op basis van prestatiebeloning. Het mag duidelijk zijn dat dit voorval uitstraalt naar het gehele Hoger Onderwijs. Nu gaat de analogie niet helemaal op maar naast de rechtspraak liggen meer 'instituten' onder een vergrootglas. Denk ook aan de advocatuur.

Het causale deel lijkt daarnaast juist de stelling te ontkrachten. Als vastgesteld kan worden dat het gedrag van een individuele rechter afstraalt op de gehele rechtspraak, dan is iedere aandacht die aan een zaak als deze wordt gegeven toch prima? De voorzitter: 'Feit is dat dit incident schadelijk is voor het vertrouwen van de burger in de rechtspraak.'. Als dit inderdaad een gegeven is dan is zelfs dit incident belangrijk.

Argument 1c. een andere, minder afwachtende manier van handelen was niet mogelijk
Het derde nevenschikkend argument is minder relevant. Stel we omarmen zelfs het argument en we moeten inderdaad concluderen dat een andere handelingswijze geen optie was. Dit maakt het incident niet minder 'dramatisch'. Niet de aanpak van de rechtspraak zelf in deze kwestie staat immers ter discussie als wel het gedrag van de twee rechters. Het argument mag niet overtuigen wat betreft dit standpunt. Misschien is het geen argument maar een nieuw standpunt?

Voorlopige conclusie
De argumentatie vraagt om meer toelichting.

Bronnen en verwijzingen.
• 'Verdenking van meineed incident, maar realiteit', Raad voor de rechtspraak, 09-02-2012
• Raad voor de Rechtsspraak: liegende rechters fout maar niet ernstig, HP/De Tijd, 09-02-2012
• Micha Kat over Kalbfleisch-gate: ‘Dit slaat een bres in het vertrouwen in de rechtspraak’, HP/De Tijd, 04-02-2012
• Op de toga van de rechter mag geen enkele vlek zitten, De Pers, 05-02-2012
• Hogeschool betaalde per diploma, Powned, 15-02-2012
• Nota Integrale Handhaving, visie op de handhaving en handhavingsbeleid gemeente De Ronde Venen, Overheid.nl, 30-01-2003